Spinoza in de joodse historiografie [12] terugblik, 'restjes' en diversen

Voor ik overga tot het behandelen van de aanpak van dit onderwerp in Nederland, waarvoor ik nog wat tijd nodig heb, kijk ik hier even terug op of en zo ja, wat de blogs tot nu toe opgeleverd hebben. Ook breng ik nog een paar voor mijn onderwerp interessante studies.

De reeks “Spinoza in de joodse historiografie” bestond tot heden uit de volgende blogs, die zo bij elkaar gezien de indruk van een kleine cursus geven (die ik voor mezelf had opgezet):

Vooraf ging het blog dat mede de aanleiding werd voor de daarop volgende reeks.

6-6-2012: Heinrich Graetz (1817–1891) historicus van het jodendom had gemengde gevoelens over Spinoza

 1. Overzicht van de grote geschiedschrijvingen.

 2. Spinoza in de meest recente omvattende joodse geschiedenis

 3. Wissenschaft des Judentums

 4. Yosef Hayim Yerushalmi (1932 – 2009)

 5. Yosef Hayim Yerushalmi (vervolg)

 6. Amos Funkenstein (1937 - 1995) laatste Duits-joodse filosoof...

 7. Michael A. Meyer

 8. David N. Myers

 9. Alan T. Levenson

10. Carsten Schapkow

11. Michael Brenner

De laatste twee zijn het meest bijzonder, daar Schapkow het uitvoerigst Spinoza in de geschiedschrijving en literatuur aan de orde stelt en Brenner het eerste boek bracht dat de meta-historiografie behandelt, dat dus gaat over de geschiedenis van het joodse geschiedschrijven zelf.

Goed beschouwd viel het me tegen dat Spinoza in dit laatste werk tamelijk weinig aan bod komt. Mijn onderwerp – hoe is Spinoza, zijn receptie en invloed, uitdrukkelijk het onderwerp in de geschiedenis, de lotgevallen van het moderne jodendom en vervolgens in de geschiedschrijving ervan - dit onderwerp ben ik nergens tegengekomen. Ik had gehoopt dat er een monografie of artikel aan gewijd zou zijn, maar dat ben ik niet tegengekomen.

Als toespeling op een werk dat ik hierna noem (How Jewish is Jewish history?), zou zo’n boek de titel kunnen dragen: Hoe Spinozistisch is de moderne joodse geschiedenis? Maar dat zie ik bij de Littman Library of Jewish Civilization niet zo gauw verschijnen. En misschien is dat wel niet mogelijk, hoewel ik uit boeken die de laatste jaren verschijnen over de vormen van seculier jodendom (ik vermeldde er diverse op dit blog), de indruk krijg dat over de recentste geschiedenis zo’n boek wél te schrijven zou zijn, of – wie weet - al geschreven is.  

                                                 * * *

Aanvulling. Na afsluiten van deze reeks begon ik aan het lezen van Daniel B. Schwartz: The First Modern Jew: Spinoza and the History of an Image [Princeton University Press, 2012] en dat bleek hét boek te zijn waarnaar ik op zoek was. Hier dus de vier blogs waarin ik dit boek besprak:

Spinoza in de joodse historiografie
[13] Daniel B. Schwartz

[14] Daniel B. Schwartz - vervolg

[15] Daniel B. Schwartz - tweede vervolg

[16] Daniel B. Schwartz - derde vervolg met eindindruk

[17] David B. Ruderman

Hierna het vervolg van het oorspronkelijke blog:

                                                 * * *

Maar opmerkelijk vind ik wel dat in een boek dat een bestseller werd, Yuri Slezkine’s The Jewish Century [Princeton University Press, 2004, 2006 - books.google] geen aandacht wordt besteed aan wat Spinoza betekende voor al degenen die daar wél behandeld werden.


De illustratie bij de bespreking door de joodse historicus David N. Myers (zie dit blog) van dit boek onder de titel "One Historian’s Look at How Jews Shaped the Modern Age” [in Jewish Journal op 30 dec. 2004] bevatte niet Spinoza.


[Freud, Einstein, Pushkin, Kafka, Dostojewski, Joseph Roth, Proust, Mandelstam, Grossman, Philip Roth]

Hier dan het al vermelde van Murray Jay Rosman: How Jewish is Jewish history? The Littman Library of Jewish Civilization, 2007 - ISBN 9781904113348 - books.google.
Een reflectie op de hedendaagse state of the art wat betreft joodse historiografie met speciale aandacht voor postmodernisme - en met geen aandacht voor Spinoza.

Al in het eerste blog over dit onderwerp zei ik al dat mijn streven niet is om álle boeken over joodse geschiedenis naar hier te halen; dat zou onbegonnen werk zijn. Ik selecteer die mij het interessantst voorkwamen. Het volgende boek hoort duidelijk bij mijn 'waardevolle vondsten'

VoorkantNils H. Roemer: Jewish Scholarship And Culture In Nineteenth-century Germany: Between History And Faith [Studies in German Jewish Cultural History and Literature]. Univ of Wisconsin Press, 2005

Het geeft interessante informatie over het ontstaan van de joodse geschiedenisopvattingen, en van de rol van Spinoza daarin, m.n. bij Zunz en Graetz. Zie vooral p. 31 en 64. Uit die laatste pagina citeer ik de volgende passage, waarin Graetz' zicht op Spinoza:

"In order to locate the origins of deviations within Judaism, Graetz turned to the Second Temple period. He believed that Christianity emerged from the Essenes, a Jewish sectarian group.24 While this had been a given in Christian scholarship, Graetz put this interpretation to a radical new use for Jewish history The scholarly consensus of the nineteenth century was that Essene mysticism originated in Egypt and India. Graetz believed that Jewish mysticism also came out of this context. In this sense, both Christianity and Jewish mysticism distanced themselves from mainstream Pharisaic Judaism. Consequently, Graetz outlined a continuous mystical tradition from the Alexandrian Essenes to the medieval Kabbalists and early modern Hasidim.25 From this vantage point, Sabbatai Zevi was just another example of the ancient mystical tradition as was Spinoza, who Graetz contended was influenced by the Kabbalah.26 Moreover, Graetz previously had suggested in his dissertation, Gnosticismus und Judenthum (Gnosticism and Judaism), that Reform Judaism was a variation on this theme insofar as it represented a form of "modern pantheism. "27

Hierbij tevens de laatste eindnoten:

26. Graetz treated Spinoza, therefore, in the same section of his history as Sabbatai Zevi. For Graetz, allegorical thinking had also led Spinoza astray into atheism. See Graetz, Geschichte der Juden, 10:166-258, esp. 171. This was not Graetz's invention but had already a long history that was shared by Abraham Geiger, who equally believed that Spinoza was influenced by the Kabbala. See A. Geiger, Das Judenthum und seine Geschichte 6o; and Gershom Scholem, “Die Wachtersche Komoverse über den Spinozismus und ihre Folgen," Karl Gründer and Wilhelm Schmidt-Biggemann, Spinoza in der Frühzeit seiner refigiösen Wirkung (Heidelberg: L. Schneider, 1984), 15-25

27. Heinrich Graetz, Gnosticismus und Judenthum (Krotschin: B. L. Monasch, 1846), vi-vii.

                                                   * * *

Twijfels heb ik over het volgende, maar ik noem het toch:

Efraim Shmueli (1908 - 1988): Seven Jewish Cultures. A Reinterpretation of Jewish History and Thought. [Transl. Gila Shmueli] Cambridge University Press, 1990 - books.google

O, altijd weer dat goddelijke getal zeven…
Eigenlijk weet je dan genoeg.

Dit boek gaf Marc H. Ellis aanleiding om de stelling te brengen: “Creating a Jewish-state culture fundamentally alters the trajectory of Jewish history” - hetgeen Ellis beschouwt als de achtste cultuur in de joodse geschiedenis, in navolging dus van dit boek van Shmueli [Marc H. Ellis deelt in een eindnoot in zijn “Edward Said & the Future of the Jewish People” [In: Naseer Hasan Aruri & Muhammad A. Shuraydi (Eds.), Revising Culture, Reinventing Peace: The Influence of Edward W. Said. Interlink Books, 2001 books.google] dat hij dat in zijn dan nog te verschijnen boek Jerusalem and the Broken Middle zal beweren. Dit tussen haakjes.

In dit boek van Shmueli vinden we op p. 63 het volgende over Spinoza:

"Spinoza in his Theologico-Political Treatise was the first to chart the course of this interpretation (see especially his seventh chapter, "Of the interpretation of Scripture"). His main argument was that whatever we claim to know from Scripture should be contained in Scripture itself, just as our knowledge of nature derives solely from nature itself. We must not distort the meaning of Scripture to accommodate our own reasoning as, for example, when we find in Scripture things that in their literal sense are inconsistent with what we consider reason. We cannot comprehend the meaning of Scripture without a profound knowledge of the Hebrew language, of Jewish history, and of the lives of the Prophets and other Biblical writers: "Such a history should relate the environment of all the prophetic books extant; that is, the life, the conduct, and the studies of the author of each book, who he was, what was the occasion, and the epoch of his writing, whom did he write for, and in what language..."

An important principle, according to Spinoza, was the care not to confuse the intent of Scripture with what we believe to be the intent of the Holy Spirit or the truth of the matter. In this way Spinoza thought to secure for Biblical research a neutral position in matters of faith. Whether Spinoza himself, in this and in other works, adhered to the principles of the method he advocated ("the only true method”) is a separate problem. There can be no doubt, however, that he was a pioneer in the application of modern science to Biblical research. As Yebezkel Kaufmann and other Hebrew scholars pointed out when they analyzed the Biblical scholars of the German school, especially Wellhausen and his followers, this method too was not free of bias and prejudice. It was at times quite far from the objectivity and neutrality to which it pretended. Clearly, the critical-scientific approach could not escape the limitations inherent in its peculiar perspective, even when it applied its tools to the literal meaning of the texts, or to their comprehensive meaning. This scientific method too grew out of certain presuppositions underlying a historical ontology which was peculiar to a specific time and place."

                                                   * * *

Aardig wat over het historicisme-debat is te vinden in:

JOHANNES HEIL: BEYOND ‘HISTORY AND MEMORY’. Traces of Jewish Historiography in the Middle Ages. In: Medieval Jewish Studies, 1 (2007/08), 29-71 [PDF]

spinoza | 09-07-2012 | 10:17 | Link | Reacties (0)