William Wordsworth (1770 – 1850) Romantisch Spinozistisch dichter
Dat de Engelse romantische dichter William Wordsworth “verwantschap vertoont met, of beïnvloed is door Spinoza” (De Deugd), lijkt tamelijk algemeen aangenomen te worden. Al lange tijd wil ik daarover een blog maken, maar stelde dat steeds uit, want dan moet je eigenlijk veel van het werk van de dichter kennen, en dat is bij mij niet het geval. Daarom heb ik nu besloten om dat hoofdstukje af te ronden aan de hand van één gedicht, waarnaar in beschouwingen over Wordworth’s Spinozisme altijd verwezen wordt als het meest duidelijke: Tintern Abbey.
En ook vaak
Trof een verward gevoel mij in de vreugd
Van hogere gedachten: ’n verheven zin
Voor zoveel diepere versmoltenheid,
Woonachtig in het licht der avondzon,
De ronde oceaan, de levendige lucht,
Het blauwe zwerk, en in de mensenziel
Een stroming en een geest die dwingend werkt
Op al wat denkt, op al wat denkbaar is,
En ieder ding doordrenkt.
Dat geeft wel het probleem aan te geven wát onder een Spinozistisch levensgevoel kan of dient te worden verstaan. Een gevoel voor iets hebben ligt op het vlak van het eerste kennisniveau, dat van de verbeelding – zeer terecht uiteraard bij een dichter. Maar juist daar, op het niveau van de ervaringen en herinneringen, van zintuiglijkheid en (interpreteren van) verbeeldingen, verschillen wij mensen zo ten opzichte van elkaar: de een denkt bij het zien van paardensporen in het zand aan ruiterij en oorlog, een ander aan de ploeg en oogsten. Volgens De Deugd zou de door Wordworth zo belangrijk gevonden imagniation meer overeenkomen met Spinoza’s derde kennissoort van de scientia intuitiva. Ook Wordworth heeft het in zijn grote werk The Prelude over ‘intellectual love’, maar dan verbonden met de dichterlijke verbeelding.
Opvallend is dat De Deugd hier pantheïsme als criterium neemt, maar in de tekst elders al aangeeft dat dat bij Spinoza een betwistbare interpretatie is.
De Deugd behandelt drie punten:
1e Wordworth’s affiniteit met Spinoza in algemene zin;
2e Wordworth’s totale zijnservaring;
3e Wordworth’s pantheïsme.
[1] Wordworth hield zich niet of nauwelijks met filosofie bezig, maar kwam met Spinoza in aanraking via zijn vriend Coleridge die wel een hartstochtelijk wijsgerig onderzoeker was. Juist in de periode dat hun vriendschap het hevigst was (1797/8) en zij hun reis naar Duitsland maakten (1799) om er filosofie en Spinoza te studeren. Van hen beiden was Coleridge het meest intensief met Spinoza bezig, die het Spinozistische zaad in de ontvankelijke geest van zijn dichterlijke vriend zaaide in wie het jarenlang doorwerkte, hetgeen zich uitte in: Spinozistisch-republikeinse staatsopvatting, zijn bewustzijn van de materiële en spirituele eenheid van de kosmos, zijn zien van de dingen onder het gezichtspunt van de eeuwigheid, zijn aanhangen van determinisme. Later echter ging Wordworth over naar het christelijke geloof en zwakte hij allerlei zienswijzen en sentimenten van zijn jeugd af en werkte die vaak weg.
Maar er dient wel gerelativeerd te worden, want: “Dichters zijn geen esthetiserende filosofen,” zegt De Deugd terecht. Ook al is Wordworth aangesproken door het Spinozistische gedachtengoed, hij brengt geen leer, maar poëzie; geen systematisch denken, maar dichterlijke schepping.
[2] In die begintijd vatte Coleridge, die er later meer afstand toe nam, het Spinozisme samen in: “Each thing has a life of its own, and we are all one life.” Dit is een wel heel fraaie samenvatting, waarin zowel de eenheid van alles, als de uniciteit en ‘Selbigkeit’ van alle enkeldingen wordt uitgedrukt. Het is deze ‘totale zijnservaring’, het één-zijn van God en natuur, en het ‘animistisch’ (2/13) romantisch pantheïsme die bij Wordworth te vinden is: “… A life and soul, to every mode of being / Inseperably linked” in The Old Cumberland Beggar; of “… in all things / I saw one life, and felt that it was joy,” in The Prelude II 429-30.
[3] Voluit pantheïsme is te vinden bij de jonge Wordworth waar hij spreekt over de eenheid van God, mens en natuur, wanneer hij het in The Prelude heeft over ‘the interior life’
In which all beings live with god, are lost
In god and nature, in one mighty whole,
As indisguisable as the clouds east
At noon is from the cloudless west when all
The hemisphere is one cerulean blue
* * *
Kijken we vanuit deze aandachtspunten naar het hele Tintern Abbey. Die dag, 31 juli 1798, kwam de dichter tijdens een meerdaagse wandeling met zijn één jaar jongere zus Dorothy (hier zijn muze) aan de oever van de rivier de Wye met in de verte de abdij Tintern (in Zuid Wales), waarbij levendig de herinnering hij hem bovenkwam aan die plek die hij vijf jaar eerder bezocht had – herinnering: een thuis waar het verleden zetelt en in de toekomst het heden, hetgeen dan weer aanleiding is voor natuurreligieuze overpeinzing.
En dan, denk ik, moet je zo’n sterk gedicht eigenlijk niet intellectualistisch kapot analyseren en naspeuren op mogelijk Spinozistische reminiscenties, maar genieten van hoe de dichter erin slaagt jouw mogelijk gelijksoortige ervaringen uit te drukken en op te roepen.
William Wordsworth - Tintern Abbey - Lines Composed A Few Miles Above Tintern Abbey On Revisting The Banks Of The Wye During A Tour, 13 July 1798. - Read by Tim McMullan
William Wordsworth - Tintern Abbey door poetictouch
Lines Composed a Few Miles above Tintern Abbey, On Revisiting the Bank of the Wye during a Tour. July 13, 1798
FIVE years have past; five summers, with the lengthOf five long winters! and again I hear
These waters, rolling from their mountain-springs
With a soft inland murmur.--Once again
Do I behold these steep and lofty cliffs,
That on a wild secluded scene impress
Thoughts of more deep seclusion; and connect
The landscape with the quiet of the sky.
The day is come when I again repose
Here, under this dark sycamore, and view 10
These plots of cottage-ground, these orchard-tufts,
Which at this season, with their unripe fruits,
Are clad in one green hue, and lose themselves
'Mid groves and copses. Once again I see
These hedge-rows, hardly hedge-rows, little lines
Of sportive wood run wild: these pastoral farms,
Green to the very door; and wreaths of smoke
Sent up, in silence, from among the trees!
With some uncertain notice, as might seem
Of vagrant dwellers in the houseless woods, 20
Or of some Hermit's cave, where by his fire
The Hermit sits alone.
These beauteous forms,
Through a long absence, have not been to me
As is a landscape to a blind man's eye:
But oft, in lonely rooms, and 'mid the din
Of towns and cities, I have owed to them
In hours of weariness, sensations sweet,
Felt in the blood, and felt along the heart;
And passing even into my purer mind,
With tranquil restoration:--feelings too 30
Of unremembered pleasure: such, perhaps,
As have no slight or trivial influence
On that best portion of a good man's life,
His little, nameless, unremembered, acts
Of kindness and of love. Nor less, I trust,
To them I may have owed another gift,
Of aspect more sublime; that blessed mood,
In which the burthen of the mystery,
In which the heavy and the weary weight
Of all this unintelligible world, 40
Is lightened:--that serene and blessed mood,
In which the affections gently lead us on,--
Until, the breath of this corporeal frame
And even the motion of our human blood
Almost suspended, we are laid asleep
In body, and become a living soul:
While with an eye made quiet by the power
Of harmony, and the deep power of joy,
We see into the life of things.
If this
Be but a vain belief, yet, oh! how oft-- 50
In darkness and amid the many shapes
Of joyless daylight; when the fretful stir
Unprofitable, and the fever of the world,
Have hung upon the beatings of my heart--
How oft, in spirit, have I turned to thee,
O sylvan Wye! thou wanderer thro' the woods,
How often has my spirit turned to thee!
And now, with gleams of half-extinguished thought,
With many recognitions dim and faint,
And somewhat of a sad perplexity, 60
The picture of the mind revives again:
While here I stand, not only with the sense
Of present pleasure, but with pleasing thoughts
That in this moment there is life and food
For future years. And so I dare to hope,
Though changed, no doubt, from what I was when first
I came among these hills; when like a roe
I bounded o'er the mountains, by the sides
Of the deep rivers, and the lonely streams,
Wherever nature led: more like a man 70
Flying from something that he dreads, than one
Who sought the thing he loved. For nature then
(The coarser pleasures of my boyish days,
And their glad animal movements all gone by)
To me was all in all.--I cannot paint
What then I was. The sounding cataract
Haunted me like a passion: the tall rock,
The mountain, and the deep and gloomy wood,
Their colours and their forms, were then to me
An appetite; a feeling and a love, 80
That had no need of a remoter charm,
By thought supplied, nor any interest
Unborrowed from the eye.--That time is past,
And all its aching joys are now no more,
And all its dizzy raptures. Not for this
Faint I, nor mourn nor murmur, other gifts
Have followed; for such loss, I would believe,
Abundant recompence. For I have learned
To look on nature, not as in the hour
Of thoughtless youth; but hearing oftentimes 90
The still, sad music of humanity,
Nor harsh nor grating, though of ample power
To chasten and subdue. And I have felt
A presence that disturbs me with the joy
Of elevated thoughts; a sense sublime
Of something far more deeply interfused,
Whose dwelling is the light of setting suns,
And the round ocean and the living air,
And the blue sky, and in the mind of man;
A motion and a spirit, that impels 100
All thinking things, all objects of all thought,
And rolls through all things. Therefore am I still
A lover of the meadows and the woods,
And mountains; and of all that we behold
From this green earth; of all the mighty world
Of eye, and ear,--both what they half create,
And what perceive; well pleased to recognize
In nature and the language of the sense,
The anchor of my purest thoughts, the nurse,
The guide, the guardian of my heart, and soul 110
Of all my moral being.
Nor perchance,
If I were not thus taught, should I the more
Suffer my genial spirits to decay
For thou art with me here upon the banks
Of this fair river; thou my dearest Friend,
My dear, dear Friend; and in thy voice I catch
The language of my former heart, and read
My former pleasures in the shooting lights
Of thy wild eyes. Oh! yet a little while
May I behold in thee what I was once, 120
My dear, dear Sister! and this prayer I make,
Knowing that Nature never did betray
The heart that loved her; 'tis her privilege,
Through all the years of this our life, to lead
From joy to joy: for she can so inform
The mind that is within us, so impress
With quietness and beauty, and so feed
With lofty thoughts, that neither evil tongues,
Rash judgments, nor the sneers of selfish men,
Nor greetings where no kindness is, nor all 130
The dreary intercourse of daily life,
Shall e'er prevail against us, or disturb
Our cheerful faith, that all which we behold
Is full of blessings. Therefore let the moon
Shine on thee in thy solitary walk;
And let the misty mountain-winds be free
To blow against thee: and, in after years,
When these wild ecstasies shall be matured
Into a sober pleasure; when thy mind
Shall be a mansion for all lovely forms, 140
Thy memory be as a dwelling-place
For all sweet sounds and harmonies; oh! then,
If solitude, or fear, or pain, or grief,
Should be thy portion, with what healing thoughts
Of tender joy wilt thou remember me,
And these my exhortations! Nor, perchance--
If I should be where I no more can hear
Thy voice, nor catch from thy wild eyes these gleams
Of past existence--wilt thou then forget
That on the banks of this delightful stream 150
We stood together; and that I, so long
A worshipper of Nature, hither came
Unwearied in that service: rather say
With warmer love--oh! with far deeper zeal
Of holier love. Nor wilt thou then forget,
That after many wanderings, many years
Of absence, these steep woods and lofty cliffs,
And this green pastoral landscape, were to me
More dear, both for themselves and for thy sake!
_________
Zie blog Samuel Taylor Coleridge (1772 - 1834), Spinoza en 'Ode on the Departing Year'
Ze blog Samuel Taylor Coleridge (1772 – 1834) zijn houding tegenover Spinoza
Bovenstaande regels van dr. Cornelis W. Schoneveld's vertaling van Tintern Abbey uit: Klankrijk en vol furie, 27 verhalende en beschouwende Engelse gedichten uit de 16e-19e eeuw, vertaald en toegelicht door Cornelis W. Schoneveld [nr. 12 in de Boekwinkeltjes Reeks, Assen, 2011, 214 pp., voorzien van 22 illustraties - Zie méér in dit blog.
