BdSpinoza

Wat had Spinoza te maken met het hylozoïsme?

Sinds het gesprek dat ik met Jan Knol had speelt door mijn hoofd dat ik nog eens een blog erover moet schrijven dat Spinoza niet als panpsychist dient te worden gezien. In een lang deel van dat gesprek hadden we een discussie over Spinoza’s gebruik van het begrip ‘idee’ en ‘geest’ en over het ‘oneindige intellect’. Dat gesprek heb ik opgenomen, en van het deel over de Korte Verhandeling heb ik een blog met een Youtube-filmpje gemaakt, maar dit deel kan ik niet zo weergeven daar er teveel schetsjes bij werden gemaakt. Als Jan zei: “elke steen heeft een idee”, corrigeerde ik dat met “van elke steen bestaat een idee, of adequate kennis in het oneindige intellect”. Ik vond dat Jan de niet-menselijke materie teveel (zelf) denken toedichtte. En Jan herinnerde mij er toen aan dat Wim Klever mij in een reactie eens had gevraagd of ik soms niet het panpsychisme bij Spinoza zag – of woorden van gelijke strekking. Sindsdien spookt die term regelmatig door m’n hoofd en heb ik vaker gezocht waar die reactie staat, maar ik kan hem niet meer vinden.

Als je dan op Spinoza zo nodig een etiket wilt plakken is hylozoïsme misschien een betere typering, zo speelt dan soms door mijn hoofd, maar ik blijf het riskant vinden, want bij elk etiket waarmee Spinoza getypeerd wordt, komen meteen een heleboel onbegrip en bijbetekenissen mee die niet op hem kunnen slaan.  

Wat de term hylozoïsme betreft is wel aardig om te weten, dat Spinoza indirect aanleiding zou hebben gegeven voor het munten van die term door Ralph Cudworth (1617—1688), de belangrijkste van de ‘Cambridge Platonists’. Hij heeft dat woord in elkaar gezet.

Cudworth publiceerde een jaar na de dood van Spinoza zijn studie ter bestrijding van het atheisme, The True Intellectual System of the Universe: The First part; wherein, All the Reason and Philosophy of Atheism is Confuted; and Its Impossibility Demonstrated [1678] [heruitgave uit 1845 bij books.google]
Daarin onderscheidde hij vier soorten atheisme, waarvan het vierde (en volgens hem gevaarlijkste) type van de Griekse filosoof Strato was dat hij samenvattend typeerde als: hylozoïsme.

Cudworth was, zo liet hij vertrouwden weten, al jaren geleden door mensen rond de kring van Spinoza gewaarschuwd over de leer die Spinoza verspreidde en die toen nog op slechts  beperkte schaal rondging. Van Limborch zou die klokkenluider volgens Israel geweest kunnen zijn. De Opera Posthuma had Cudworth bij het schrijven van zijn werk kennelijk nog niet in handen. Maar hij was genoeg gewaarschuwd om de ideeën van Strato weer te bestuderen. Als het waar is wat hij schrijft is in zekere zin Spinoza dus de aanleiding ervoor dat de term hylozoïsme ontstond. Maar of die adequaat op hem van toepassing is, is nog maar de vraag.  

spinoza | 28-08-2011 | 10:19 | Link | Reacties (6)