Spinoza’s invloed - maar toch te geringe - op de biologie
Dit blog lijkt me een mooi vervolg op het vorige blog, waarin ik verwijs naar Alexander Douglas betoog om Spinoza beter niet als naturalist te zien.
De impact die Spinoza op de wetenschap en met name de 19e
eeuwse biologie heeft gehad, juist door zijn naturalisme, wordt duidelijk in
kaart gebracht in het eerste deel van de vierdelige reeks die Cambridge University Press in 2013 uitgaf: Nicholas Boyle,
Liz Disley (eds.), The Impact of
Idealism: The Legacy of Post-Kantian German Thought. “The first study of
its kind, The Impact of Idealism assesses the impact of classical German
philosophy on science, religion and culture.” Vooral in het eerste deel komt
Spinoza aan de orde
Volume I, Philosophy and Natural Sciences, Cambridge University Press, 2013, 447pp. – books.google
Vandaag heeft de NDPR een review op dit deel door Michael Forster. Daaruit een alinea. De reviewer verzet zich tegen het door een van de auteurs aangehangen conventionele idee dat Herder, Goethe en de romantici zelf, meer de "literaire kant van het Duitse Idealisme" vormden, en schrijft dan:
“It was mainly Herder and his philosophical pupil Goethe who, by embracing Spinoza's philosophy (already in the 1770s, i.e. long before the so-called 'pantheism controversy' of the mid-1780s), laid the foundations for the neo-Spinozist monistic metaphysics that is shared by both the leading Romantics (especially Schleiermacher and Friedrich Schlegel) and the leading post-Kantian Idealists (Schelling and Hegel). Hegel's philosophies of mind and history largely derived from Herder as well, and his epistemology largely from Friedrich Schlegel (specifically the latter's lectures on transcendental philosophy from 1800-1). The still widespread perception that the (proto-)Romantics lacked the systematic rigor of their German Idealist contemporaries and were therefore not 'real' philosophers rests on mistaking what was in fact a deeply motivated (and indeed, probably correct) anti-systematicity, based largely on their perception that system-building invariably turns out to be implausible in its actual execution and moreover distorts or inhibits empirical inquiry (an anti-systematicity that was subsequently inherited and continued by Nietzsche and the later Wittgenstein) for mere unsystematicity. Far from being merely 'literary,' they in fact made revolutionary theoretical contributions in areas such as philosophy of language, linguistics, hermeneutics, and translation-theory. And they thereby exercised a massive and beneficial influence on the development of the humanities and social sciences as well, including virtually establishing not only of all the modern fields just mentioned but also such additional ones as philology (Boeckh was a student of Schleiermacher), the methodology of historiography (Droysen and Dilthey both founded this on Schleiermacher's hermeneutics), and cultural anthropology (Boas and Malinowski were both deeply rooted in the relevant German tradition). So this is no minor omission! ”
Spinoza komt met name aan de orde in het interessante tweede hoofdstuk:
Robert J. Richards, “The impact of German Idealism and Romanticism on biology in the nineteenth century”
Het hoofdstuk is gebaseerd op
zijn eerdere werken:
Robert J. Richards, The Romantic
Conception of Life: science and philosophy in the age of Goethe (Chicago:
University of Chicago Press, 2002);
Robert J. Richards, The Tragic Sense of
Life: Ernst Haeckel and the struggle over evolutionary thought (Chicago:
University of Chicago Press, 2008).
De reviewer: “Robert J. Richards discusses the impact of German Idealism and Romanticism on the philosophy of biology in the 19th century. (Incidentally, his emphasis in doing so on the proto-Romantics Herder and Goethe and the semi-Romantic Schelling reveals yet another reason why it is a mistake to marginalize Romanticism as merely 'literary.') Richards points out that Herder's Ideas for a Philosophy of History of Humanity (1784-91) already contained proto-evolutionary principles (108) and that Goethe (Herder's philosophical pupil) and Schelling went on to develop ideas about morphology and evolution that would prove to be fundamental for subsequent 19th-century developments (108-13). In particular, Richards shows that Owen and Darwin were both influenced by Goethe's ideas about morphology, with Darwin taking them in a developmental or evolutionary direction (117-22). And he shows that in another reflection of his Romantic heritage Darwin (rather contrary to his reputation as the thinker who eliminated purposiveness from nature) in works up to and even including the Origin of Species (1859) thought of evolution in teleological terms, with humankind and its morality as the telos, or purpose, in question (126-30).
Richards behandelt Goethes grootste impact op de wetenschap van de 19e eeuw: niet zijn publicaties over optica en zijn kleurentheorie, maar de door hem nieuw gecreëerde morfologie. In een eerder blog heb ik al laten zien hoe Goethe ervan overtuigd was dat alle onderdelen van de plant (wortels, stam, bladeren, seksuele organen) alle begrepen moesten worden vanuit een onderliggend Bauplan, een Urpflanze of archetype - het was zijn manier van via de scientia intuitiva het wezen der dingen te grijpen. Hij besteedde veel tijd aan observatie en experimentele studie hiernaar.
Hij had invloed op Schelling die 'de objectieve wereld als de oorspronkelijke, hoewel onbewuste, poëzie van de Geist' zag. Schelling liet Goethe in een brief weten dat hij zijn fundamentele schema over de oorsprong van alle organische zijnden, n.l. dat ze een gemeinschaftlicher Stamm hadden, te danken had aan diens metamorfoseleer: het organische ontstond niet, maar was er altijd al in de natuur. Natuur was zichtbare geest, geest zichtbare natuur, zo vatte Schelling Goethes voorliefde voor Spinoza’s Deus sive Natura, God en natuur zijn één, samen: de natuur, de fysische wereld en de geest vormden twee attributen van de ene onderliggende substantie. Door hun uitwisseling werd de meester idealistischer en de 'leerling' objectiever en meer geneigd tot empirie. Beiden hingen de opvatting aan dat de natuur zelf creatief was en handelde naar ideeën. Dat is uiteraard wel een zekere vervalsing van Spinoza, net zoals de natuur niet het alomvattende concept te laten, maar de uitgebreidheid als natuur te zien (waarop het denken dan – onspinozistisch – invloed had)
Goethe en Schelling beïnvloedden weer Alexander von Humboldt, wiens meerdelige 'Personal narrative' van zijn reizen door Zuid- en Centraal America weer gelezen werden door Darwin, voor en tijdens zijn reis met de Beagle. En wat hij, Darwin, in de natuur zag, bekeek hij door de ogen van Von Humboldt, die vond dat een naturalist’s
descriptions of nature can be sharply delimited and scientifically exact, without being evacuated of the vivifying breath of imagination. The poetic character must derive from the intuited connection between the sensuous and the intellectual, from the feeling of the vastness, and of the mutual limitation and unity of living nature.
Richards laat zien hoe via de vriend van Coleridge, Joseph Henry Green, die een toegewijd lezer was van Goethe en Schelling, Goethe's theorie van het archetype in de Britse wetenschapsscene terecht kwam. Maar vanwege het godsdienstige Engeland werden de archetypische ideeën wel weer in de geest van God i.p.v. rechtstreeks in de natuur aangenomen. Vervolgens laat hij zien hoe Darwin, geïnspireerd door Von Humboldt, aan de natuur krachten begon toe te kennen, die eerder voorbehouden waren aan een transcendente God. Interessant overigens om te zien hoe lang Darwin vasthield aan een telos in de natuur.
Het mysterie van the Origine of the Origine of Species: kon een naturalist een wet ontdekken die de teleologische structuur van organismen en hun progressie in de loop der tijd zou verklaren?
Richards laat zien dat hoewel men het erover eens is dat Darwin elke teleologie uit de moderne biologie uitbande, dat toch niet de manier is waarop die theorie ontstond en in de Origin of Species kwam. Het concept van doeloorzaak speelde bij hem een grote rol. Hij zag de mens als het doel waartoe de wereld ontstond. En natuurlijke selectie zag hij als een machtige intellectuele kracht.
'And as natural selection works solely by and for the good of each being all corporeal and mental endowments will tend to progress towards perfection.'
In our contemporary understanding, natural selection does not work for the good of each being; it destroys most beings; it eliminates them. The model Darwin deployed in his theory was that of a benign moral force, one that had the perfection of human beings as a goal.
In answer to the challenge of Whewell, Darwin argued that the origin of species could be explained by a law, namely, that of natural selection. The progressive development of creatures need not lie wrapped in mystery. But the force that Darwin placed at the centre of his theory answered to a higher kind of intellect. He wrote to his friend Asa Gray shortly after the publication of the Origin: 'I am inclined to look at everything as resulting from designed laws, with the details whether good or bad, left to the working out of what we may call chance.' Thus behind the law of natural selection Darwin found an intellectus archetypus.
Van de ene kant doet het deugd te zien hoeveel invloed van Spinoza via de Duitse filosofie doorsijpelde in de 19e eeuwse wetenschap. Tegelijk doet het enigszins pijn te zien hoe Spinoza door de romantici werd vervormd en vooral dat zijn anti-teleologie en volstrekte naturalisme zo onvoldoende werd opgepakt.
Ik vond wel schokkend te lezen hoe diepgaand en langdurig Darwin teleologisch gepreoccupeerd was. Een laatste citaat van de reviewer: “My only caveat is that it would have been interesting to hear more about Darwin's next phase, when he really did eliminate purposiveness from nature (thus completing a skepticism about its presence there that goes back to Kant). Was this a result of his increasing loss of faith in God (as reported in his Autobiography), was it the other way round (i.e. that he came to see that purposiveness had been explained away so that God was no longer a required hypothesis), or was it a bit of both of these things?
De andere delen:
Volume 2. Historical, Social and Political Thought
Volume 3, Aesthetics and Literature – books.google
Volume 4. Religion – books.google
