Rose Auslaender (1907-1988) - twee Spinoza-gedichten
Rose Ausländer, van geboorte Rosalie Beatrice Scherzer, was een belangrijk Duits schrijfster en dichteres. Ze werd geboren in een geassimileerde joodse familie van beambten in Czernowitz, de hoofdstad van Bukowina dat indertijd tot de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie hoorde. Nu ligt die stad, die toen tot het culturele centrum van het oostelijk deel van het rijk hoorde in de Oekraine. Tot 1919 volgde ze haar basis- en secundair onderwijs, een meisjeslyceum, in Czernowitz. Daarna studeerde ze (als Freihörerin) literatuur en filosofie (Plato en Spinoza) aan de universiteit van Czernowitz. Daarmee stopte ze alweer toen in 1920 haar vader overleed en in 1921 ging ze met haar vriend en latere echtgenoot Ignaz Ausländer naar de VS. Ze is niet lang gehuwd geweest. In 1931 ging ze vanwege ziekte van haar moeder terug naar Czernowitz, waar zij de oorlogsjaren in het getto heeft doorgebracht.
In Czernowitz was in de periode tussen de twee oorlogen een Constantin Brunner-studiegroep, onder leiding van Friedrich Kettner, gewijd aan ethiek. Ook Rose Ausländer behoorde tot deze kring. Ze bleef haar hele leven Brunner toegewijd. Die band verdiepte haar interesse in Spinoza.
In het getto van Czernowitz, waar ook de dichter Paul Celan vandaan kwam die ze heeft gekend (beluister hier haar In memoriam Paul Celan), overleefde ze de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Daarna publiceerde ze eerst een tijd in het Engels, omdat ze na Auschwitz niet meer in het Duits kon en wilde schrijven. Maar ze ging terug naar Duits, ervan overtuigd dat men gedichten slechts in de moedertaal kan schrijven. Zij dichtte:
Mutterland
Mein Vaterland ist tot
sie haben es begraben
im Feuer
Ich lebe
in meinem Mutterland
Wort
Rose Ausländer schreef vele duizenden gedichten. Ook wijdde ze twee gedichten aan Spinoza. Toen ik daarvan op de hoogte kwam, heb ik na lang zoeken, ze uiteindelijk op internet voor de verzameling Spinoza-gedichten op dit weblog kunnen achterhalen.
Spinoza I
Des Meisters denk ich, adelig und schlicht,aus dessen Wort die Stimme Gottes spricht.
Des Meisters, der sein Werk so klar und rein
geschliffen hat, wie einen Edelstein.
ein Fremdling seinem Volk, von ihm verbannt.
Er schritt in Demut seine steile Bahn
zu seinem Gotte unentwegt hinan.
man spie ihn an voll Geifer, Hass und Hohn.
Und Dolche waren gegen ihn gezückt,
und keine Judenhand die seine drückt’.
Zu Ruhm und Ehren rief ein König ihn.
Ein Jünger gab ihm seine Habe hin.
zu seinem Gotte unentwegt hinan.
Des Meisters lasst uns denken überm Grab,
der seines Werkes Edelstein uns gab!
Rose Ausländer 1
Spinoza II
Mein Heiligerheißt Benedikt.
Er hat
das Weltall
klargeschliffen.
aus dessen Herz
das Licht dringt.
Rose Ausländer 2
1 Ausländer, Rose: Denn wo ist Heimat? Gedichte. 3. Aufl. Frankfurt a.M. 2003. (Werke; 2). 104. [hier gevonden]
2 Ausländer, Rose: Spinoza II. In: Treffpunkt der Winde: Gedichte 1979. Frankfurt a. M.: Fischer Taschenbuch Verlag 1991, S.109 [hier gevonden en hier op een vroegere website van de Duitser Hans Müller, die een Spinozawebsite heeft. Bij dit gedichtje schrijft hij: "ehrenwerte Rose Ausländer, ich glaube Ihnen kein wort"]
Verdere info:
Colum van Leo Frijda over Rose Ausländer: Moederland woord
Diverse sites met gedichten: hier, en hier, en hier, en hier, en hier, en hier.
Peter Rychlo: Rose Ausländers Leben und Dichtung. „Ein denkendes Herz, das singt“ Behütete Kindheit und Jugend in der Bukowina - of als PDF
Reacties
Vandaag vijfentwintig jaar geleden, op 3 januari 1988, stierf Rose Ausländer. Zij liet een enorm oeuvre na van ongeveer 2400 gedichten, waaronder zeker twee Spinozagedichten zoals blijkt uit dit blog.
Vandaag heeft de Salzburger Nachrichten een bericht over haar ter herdenking van deze 25e sterfdag, waar ik via deze reactie aandacht op vestig.
http://www.salzburg.com/nachrichten/diverse/kopf-des-tages/sn/artikel/lyrikerin-rose-auslaender-starb-vor-25-jahren-41926/
Stan Verdult 03-01-2013 @ 11:44